Van hacklabs tot tech-coöperatieven

Carolina

Tech-politieke collectieven vermengen het technische met activisme. Een perfect voorbeeld hiervan is Riseup. Hun missie is "online communicatietools leveren aan mensen en groepen die werken rond sociale verandering. We zijn een project om democratische alternatieven aan te reiken en zelfbeschikking te promoten door onze eigen veilige communicatiemiddelen te beheren".

Tegenwoordig bestaat het veld uit zeer verschillende soorten organisaties, variërend van losse en informele netwerken van hacktivisten, gratis softwarecommunities, formele organisaties zoals stichtingen, start-ups die investeren in de zogenaamde civic-tech en zelfs openbare instellingen en gemeenteraden.

Een paar jaar geleden stond technologische soevereiniteit voor ontwikkeling van vrije technologieën ⁰ door en voor het maatschappelijk middenveld. De samenleving versterkend met de ontwikkeling van allerlei hulpmiddelen, hardware, diensten en infrastructuur die tegemoetkomen aan de sociale noden en gebaseerd op de ethiek van vrije software en zelfbeheer. Vandaag de dag, met de overgang naar open source, is het eerder een rommeltje geworden. Doordat grote bedrijven open source software promoten uit eigen belang zorgen ze ervoor dat de relatie tussen technologische ontwikkeling en sociale verantwoordelijkheid werd verbroken.

In deze tekst zal ik bekijken welke rol coöperaties spelen, of zouden kunnen spelen als economische en sociale actoren bij het opeisen van deze relatie. Om dit te doen, zal ik vertrekken vanuit het brede spectrum van tech-politieke collectieven ¹ en me dan concentreren op het formaat van technologische coöperaties zoals die in Spanje zijn ontwikkeld.

Een waaier aan initiatieven

Er bestaan stichtingen die zich willen inzetten voor de ontwikkeling van open source en gratis softwareoplossingen en afgeleide diensten (FSF, Mozilla, Blender, enz.). En voor de bescherming en verdediging van digitale rechten (Electronic Frontier Foundation, La Quadrature du Net, X-net). En het mobiliseren en aantrekken van economische middelen om dat project op middellange en lange termijn te laten voortbestaan.

Mensen kunnen stichtingen ondersteunen als donor, vrijwilliger, stagiair. Ze zoeken normaal gesproken naar ervaren en gekwalificeerde professionals en spelen mee met hun formele organisatievormen en structuren terwijl veel tech-politieke collectieven gebaseerd zijn op informele collectieven en groepen.

Een ander aspect van de huidige scène bestaat uit initiatieven van de lokale overheid die werken rond openheid en transparantie op basis van burgerparticipatie. Veel "opstandige" gemeentes in Spanje ondersteunen de ontwikkeling van gratis softwaretools gericht op door burgers gestuurde politieke participatie ². In de lijn van die ontwikkelingen werken freelancers, kleine bedrijven en coöperaties aan het opzetten van haalbare, robuuste en betrouwbare systemen voor meer open democratie.

Techcoöperaties zijn te vinden op het grensvlak van beide vorige opties, omdat ze een economisch doel hebben dat gericht is op duurzaamheid en ook op een politieke en sociale benadering van technologie.

Bovendien is het overgrote deel van hun klanten deel van de tertiaire sector (non-profit gericht zoals NGO's, verenigingen, collectieven), waardoor ze kunnen helpen bij het ontwikkelen van producten op basis van hun specifieke noden en wensen. Voorbeelden zijn ³ Candela (Amnesty's activisten beheer app), GONG (project / budget manager voor NGO's), Oigame (online petitieplatform), Nolotiro (platform om dingen uit te wisselen), Mecambio (Een opsomming van alternatieven voor mensen die willen veranderen van financiële instelling, energie- en internetprovider)

Creëer een coöperatie

Vanaf hier zal ik me verder concentreren op het specifieke verhaal over hoe we een vrije software-coöperatie, Dabne, in Spanje hebben opgericht, net zoals veel anderen ook hebben gedaan ⁴. In de jaren 90, toen het internet toegankelijk begon te worden, stelden verschillende projecten ⁵ zich de vraag hoe het is om te ontsnappen aan gevestigde instituten en zichzelf online en grensoverschrijdend te organiseren om zo een collectief brein te creëren.

Hacklabs in kraakpanden of verenigingskantoren, waren plaatsen om te experimenteren, om dingen te leren die niet gemakkelijk beschikbaar waren omdat niet iedereen al een internettoegang had, noch een computer. Tot die tijd waren hackers nauwelijks zichtbaar en hacklabs werden het ontmoetingspunt waar "geïsoleerde" hackers in contact kwamen met sociale bewegingen. Daaruit kwam een gepassioneerde hybride voort, een sterke open softwarecommunity die een grote impact had op de maatschappelijke beeldvorming over vrije technologie.

Spanje heeft een vrij lange traditie van agrarische en industriële coöperaties en op een bepaald moment begonnen sommigen van ons te denken dat we van onze hobby konden leven als we het in een coöperatie zouden gieten.

Omdat elke coöperatie zijn eigen afspraken heeft over werk en arbeid, deel ik hier de voorwaarden waaronder wij onze eigen coöperatie hebben opgericht:

• We wilden onze kost verdienen, maar niet ten koste van alles.
• We wilden een gedeeld besluitvormingsproces.
• We wilden transparantie.
• We wilden onze doelen definiëren en deze veranderen wanneer het nodig is.
• We wilden dat iedereen gelijkwaardig en op een eerlijke manier werd behandeld.
• We wilden blijven leren, plezier hebben en gratis software promoten.
• We wilden geen slaaf van ons werk worden, maar met anderen samenwerken op een coöperatieve manieren.

Met dat in ons achterhoofd hebben we geanalyseerd hoe de 'bedrijfswereld' werkte en vroegen ons af of we ook 'zakenmensen' konden worden en die dingen doen die we tot dan toe gratis hadden gedaan. We waren ervan overtuigt we dan bedrijven moesten oprichten en in 'de markt' moesten stappen. Dat ding dat beheerst word door kapitalistische regels waar we diep tegen waren. Het duizelde ons.

Er waren geen eerdere referenties van tech-coöperaties die werken rond vrije technologie noch geld om te investeren (we hadden elk 250 € nodig). Er was wel een sterke vastberadenheid en wil om niet te gaan werken voor grote kapitalistische bedrijven die je uniform, saai en de slaaf van hun regels maken.

De vrije software community was er al, we waren niet alleen, we hadden onze computers en vaardigheden, onze overtuiging dat vrije technologie de samenleving mondiger maakt, dat vrije software soevereiniteit brengt. De overtuiging dat het digitale tijdperk kennis toegankelijk moet maken, deuren moet openen voor mensen. En democratische alternatieven voor de samenlevingen moet brengen. Het was voor ons meer dan een baan, het was een manier van leven.

Dabne werd in 2005 opgericht en het duurde een jaar voor we begrepen wat het betekende om een bedrijf op te zetten, een bedrijf te leiden en een juridische vorm te kiezen die onze waarden van samenwerking, transparantie en verantwoordelijkheid zou bevorderen. We gingen naar workshops, lezingen, trainingen, schreven bedrijfsplannen, spraken af met de Kamer van Koophandel. Het leek eindeloos maar beetje bij beetje begonnen de dingen vorm te krijgen.

Een coöperatie vormen gebeurt in een specifieke omgeving van adviseurs van coöperaties, die veel vriendelijker en toegankelijker is dan bijvoorbeeld het start-up wereldje. Mantra's zoals ‘succes’, ‘roem’, ‘concurrentievermogen’, ‘grote winst’, maken geen deel uit van hun woordenschat. Het was meer een sociale aanpak. We kregen een goed begrip van hoe we onze impact konden verhogen en sociale organisaties versterken op technisch vlak.

Onze vrienden xsto.info hadden een jaar eerder een vrije software coöperatie opgericht in Madrid. Het was een kleine groep systeembeheerders, webontwikkelaars, draadloze experts die zich ook inzetten voor de vrije software community. Hun ervaring heeft ons geholpen, we konden onze twijfels, moeilijkheden delen. En zien hoe anderen soortgelijke situaties hadden aangepakt.

Al bij al hebben we het bedrijf kunnen opzetten, en het voordeel van een softwarebedrijf is dat je in principe niets anders nodig hebt dan kennis, een laptop en internettoegang, dat maakt de kosten minimaal. Maar de belangrijkste uitdaging is om de eerste klanten binnenhalen. Via vrienden en contacten, begonnen we ons traject, algauw verspreidde het zich van mond tot mond en gaandeweg verzamelden we een groep klanten.

Met ons technische profiel gingen we op zoek naar allianties zoals noez.org. Die zijn gefocust op ontwerp en innovatie op mensenmaat. Met hen konden we verschillende perspectieven op technologie delen en ons werk begrijpelijker maken. Voor we het wisten werd Dabne een vrije software coöperatie voor vrouwen. Tot nu toe kennen we geen andere software bedrijven in Spanje die zich richten op vrouwen. Zo kwam Dabne ook in de IT-consulting terecht: Als actieve luisteraars konden we technologie begrijpelijk maken voor niet-technische mensen, ritme van projecten aanpassen, eerlijk zijn en nee zeggen als we het niet kunnen doen.

Een multiversum van communities en netwerken bouwen

Coöperaties zijn meestal kwetsbaar. Maar door samen te werken, te bouwen en deel te nemen aan bestaande communities, netwerken te creëren en die te koesteren, kunnen ze hun veerkracht en duurzaamheid in de loop van de tijd versterken.

Via het coöperatieve platform (UMCTA) kwamen we in contact met coöperaties die werken rond milieu, agro-ecologie, sociaal werk en sociaal advies die bereid waren om hun langere ervaring en kennis te delen. Een coöperatie worden was ook bedoeld om tot de community van de sociale en solidaire economie toe te treden ⁶. Op dat moment werd Coop57-Madrid opgericht, een ethische financiële dienstverleningscoöperatie, met als doel de financiering van projecten uit de sociale en solidaire economie dankzij investeringen van het maatschappelijk middenveld. ‘Red de economía alternativa y solidaria’ (REAS) en de sociale markt zijn netwerken voor de productie en distributie van goederen en diensten op basis van de principes van de sociale en solidaire economie. Bij hen vonden we de projecten die zich bezighouden met sociale transformatie, ecologische duurzaamheid, commons, gendergelijkheid, transparantie, participatie, zelforganisatie en interne democratie.

Interessant is dat de meeste sociale en solidaire economische netwerken een gebrek tonen aan interesse in tech-politieke kwesties, waardoor het moeilijk wordt om de issues van vrije software coöperaties in hun agenda op te laten nemen. Daarom hebben technische coöperaties in 2007 het volgende initiatief opgezet: ‘Open Software en NGO’s’, dat gewijd is aan het bevorderen van het gebruik van gratis software en gratis technologie. Een ontbijt gekoppeld aan korte gesprekken aangevuld met een conferentie gericht op vrije software en organisaties uit de tertiaire sector. In 2008 werd de Federale Vereniging van Vrije Softwarebedrijven (Asolif) en andere platforms ⁷ opgericht om vrije software te promoten, nieuwe bedrijfsmodellen te creëren en verantwoorde rijkdom te realiseren.

Aan de andere kant werden communities gebouwd rond elke specifieke technologie, programmeertaal, content-beheersysteem, distributie van besturingssystemen of hardware. De bedoeling was kennis te bevorderen, goede praktijken te delen, verbeteringen aan te brengen en nieuwkomers te verwelkomen. Een kleine coöperatie gebruikt verschillende technologieën, dus de beste optie zou zijn om deel te nemen aan de verschillende tech-communities en hun evenementen bij te wonen (conferenties, vergaderingen, enz.). Maar om deel te kunnen nemen aan evenementen van de IT-community zijn mensen, tijd en geld nodig, wat erg moeilijk is voor een kleine coöperatie met beperkte middelen ...

Maar de tijd leert ons dat er voortdurend nieuwe mensen zijn die coöperaties en collectieven oprichten ⁸ rond vrije technologie, dus het blijft draaien.

SWOT voor coöperaties

Ik zal eerder genoemde dimensies opnieuw samenvatten met behulp van een SWOT-analyse (Strength Weakness Opportunities Threats).

Sterke punten verwijzen naar kenmerken en interne factoren van de coöperatie of het project die in het voordeel zijn ten opzichte van anderen:

• Klein team, kan snel veranderen en aanpassen
• Flexibele werkomgeving (thuis, op kantoor, kantoor van de klant)
• Vermogen om beslissingen te nemen en bedrijfsdoelen te bepalen
• Geen startkapitaal nodig
• Eigen timing bepalen
• Goed bedrijfsimago
• Creativiteit
• Nieuwsgierigheid
• Plezier hebben

Zwakke punten verwijzen naar kenmerken van de coöperatie of het project dat deze ten opzichte van anderen benadeelt:

• Werkdruk
• Betrokkenheid 24/7
• Geen ervaring met bedrijfsbeheer
• Geen gespecialiseerde profielen
• Beperkte mogelijkheden om te groeien
• Communicatie
• Geen financiële buffer
• Geen juridische bijstand

Kansen verwijzen naar externe factoren van de omgeving die de coöperatie of het project zou kunnen benutten in haar voordeel:

• In staat om eigen ideeën en projecten te ontwikkelen
• Mogelijkheid om partners en projecten te kiezen
• Deel uitmaken van verschillende netwerken en communities
• Mogelijkheid om te reageren op concrete en ongewone noden en wensen

Bedreigingen zijn externe invloeden die problemen kunnen veroorzaken voor de coöperatie of het project:

• Uitputting en burn-out
• Onzekerheid over de toekomst
• Moeilijk om technische problemen op te lossen
• Prijsverlaging

Enkele open vragen

Coöperaties kunnen bouwen aan nieuwe autonome zones en tegelijkertijd reageren op allerlei uitdagingen:

• Economie: hoe geef je vorm aan een economie van de commons, sociaal en ondersteunend?
• Zelforganisatie: hoe kan je duurzaam blijven bestaan op de lange termijn, terwijl je onbetwistbare waarheden zoals, consensus, horizontalisme, participatie, leiderschap in vraag in vraag stelt?
• Technologische vrijheid: hoe kun je strijden voor gratis software, digitale rechten, open kennis en copyleft?

Naarmate de tijd voort schrijdt, blijven tech-coöperaties binnen een klein speelveld, gestoeld op sterke persoonlijke relaties, die cruciaal zijn voor het opbouwen van vertrouwen en het aangaan van nieuwe uitdagingen, maar dat kan ook een beperkende factor worden wanneer er behoefte is aan schaalvergroting. Bovendien, de precaire en onzekere economische situatie maakt het moeilijk om nieuwe mensen te betrekken. Er is echter altijd een moment waarop het project groeit en de vraag is of het team ook moet uitbreiden... of niet ?

En wie zou deel moeten uitmaken van de coöperatie? Moeten ze specifieke technische vaardigheden hebben? Moeten ze een veelzijdig profiel hebben? Zijn technische vaardigheden altijd nodig? Is het betaalbaar en ethisch om stages in te richten?

En hoe zit het verder met besluitvormingsprocessen? Coöperativisme gaat over het delen van het besluitvormingsproces, maar de ervaring leert dat niet iedereen er deel aan wil nemen - moeten ze worden uitgesloten van de coöperatie? Is het vermogen om beslissingen te nemen, de sleutel om deel uit te maken van een coöperatie? Moeten alle beslissingen gemeenschappelijk worden genomen?

Deze uitdagingen geven een inzicht in de toekomst en de creatie van deze autonome zones opent mogelijkheden om op verschillende manieren werk, de commons, duurzaamheid en economie te begrijpen.

⁰. Ter herinnering, vrije technologieën zijn, in een notendop, de technologieën en diensten die gebaseerd zijn op de vrijheid die wordt gegeven door vrije software en zijn filosofie. ↩

Vrijheid 0: de vrijheid om het programma voor welk doel dan ook te gebruiken. Vrijheid 1: de vrijheid om te bestuderen hoe het programma werkt, en het te veranderen om het te laten doen wat u wenst. Vrijheid 2: de vrijheid om te her-distribueren en kopieën te maken, zodat u uw buurman kan helpen. Vrijheid 3: de vrijheid om het programma te verbeteren en uw verbeteringen (en gewijzigde versies in het algemeen) vrij te geven voor het publiek, zodat de hele gemeenschap er baat bij heeft.

¹. Rise Up: https://riseup.net/ (USA) ↩

- Autistici: https://autistici.org/ (ITA)
- Free: https://www.free.de/ (GER)
- So36: https://so36.net/ (GER)
- Systemli: https://systemli.org/ (GER)
- BOUM: https://www.boum.org/ (FR)
- Nodo50: http://nodo50.org/ (ESP)
- Pangea: https://pangea.org/ (ESP)
- Immerda: https://www.immerda.ch/ (CH)
- Mayfirst/People Link: https://mayfirst.org/ (USA)

². Consul: https://github.com/AyuntamientoMadrid/consul ↩

- Decidim: https://github.com/AjuntamentdeBarcelona/decidim

³. Candela: https://github.com/amnesty/candela ↩

- Gong: https://gong.org.es/projects/gor
- Oigame: https://github.com/alabs/oigame
- Nolotiro: https://github.com/alabs/nolotiro.org
- Mecambio: https://www.mecambio.net/ 

⁴. Dabne: https://dabne.net/ ↩

- Xsto.info: https://xsto.info/
- aLabs: https://alabs.org/
- Semilla del software libre: https://semillasl.net/
- Enreda: https://enreda.coop/
- Gnoxys: https://gnoxys.net/
- Cooperativa Jamgo: https://jamgo.coop/

⁵. Quelques projets: Sindominio: https://sindominio.net/ (ES) ↩

- Autistici: https://autistici.org/ (IT)
- Samizdat: https://samizdat.net/ (FR)
- Espora: https://espora.org/ (MX)
- Thing: https://thing.net/ (USA) 

⁶. Redes Cooperativa: https://redescooperativa.com/intervencion-social/ ↩

- REAS: https://www.economiasolidaria.org/red_redes
- Coop 57: https://coop57.coop/
- Economia Solidaria: https://www.economiasolidaria.org
- Madrid Mercado Social: https://madrid.mercadosocial.net/
- Tangente coop: https://tangente.coop/

⁷. Asolif: https://www.asolif.es/ ↩

- Esle: https://esle.eus/
- Olatukoop: https://olatukoop.net

⁸. Enkele andere coöperatieven en groepen die werken rond vrije technologie ↩

- Deconstruyendo: https://deconstruyendo.net/
- Interzonas: https://interzonas.info
- Talaios: https://talaios.net/
- Shareweb: https://shareweb.es
- Reciclanet: https://www.reciclanet.org
- Buenaventura; https://www.buenaventura.cc/
- Itaca: https://www.itacaswl.com
- Saregune: https://www.saregune.net
- Cooptecniques: https://cooptecniques.net/
- Latin America: Kefir: https://kefir.red/
- Vedetas: vedetas.org
- Tierra comun: https://tierracomun.org/
- Técnicas rudas: https://www.tecnicasrudas.org/