Een zaadje ontspruit wanneer het op vruchtbare grond wordt gezaaid.

Loreto Bravo

Dit is het verhaal van een autonome gemeenschap die ontstond rond het GSM-netwerk van de de inheemse bevolking van Oaxaca, een techno-zaadje dat uit een gemeenschappelijk ecosysteem is ontsproten; een ethisch-politieke brug tussen de hackersgemeenschap van de vrije software beweging en de gemeenschappen van inheemse volkeren van Oaxaca, in Zuidoost-Mexico.

Het beschrijft de dialoog tussen het concept van technologische soevereiniteit en de begrippen autonomie en zelfbeschikking, waarbij de commons en dekolonisatie elkaar ontmoeten. Een verhaal over de geschiedenis van autonomie en een door de gemeenschap zelf gerunde GSM-netwerk. Dat netwerk wordt aangestuurd door het Rhizomatica collectief en vandaag de dag beheerd door de organisatie Telecomunicaciones Indígenas Comunitarias A.C. (Inheemse Telecommunicatie Gemeenschap).

Alles begon met een gezamenlijke droom die uitkwam.

Ik herinner me dat nog maar vijf jaar geleden, toen we het hadden over het creëren van een autonoom en gemeenschapsnetwerk voor mobiele telefoons, onze vriendenkring die in de stad woonde ons ongelovig aankeek. Toen dit idee echter werd geuit in de bergen van Sierra Juarez, in Oaxaca, in het hart van een gemeenschapsradioproject, kreeg het een nieuwe betekenis.

Elk verhaal is een reis in tijd en ruimte, en het begin van dit verhaal is een groot uithangbord dat leest:

• In deze gemeenschap bestaat geen privé-eigendom.
• De aan- en verkoop van gemeenschapsgronden is VERBODEN.
• Ondertekend door het Commissariaat van Gemeenschappelijke Goederen van Ixtlan de Juárez.

De historische achtergrond van Oaxaca ¹, de inheemse volkeren en "communaliteit".

Oaxaca is de op vier na grootste staat van het land met 3.800.000 inwoners, waarvan meer dan de helft op het platteland woont, in dorpen met minder dan 2.500 inwoners. Van de 2.445 gemeenten in Mexico, bevinden zich 570 op het grondgebied van Oaxaca. 418 gemeenten worden bestuurd volgens een traditioneel systeem².

Dat wil zeggen dat 58 procent van de totale oppervlakte van Oaxaca bestaat uit collectief eigendom of commons. In deze gebieden vallen de autoriteiten onder de bevoegdheid van de gemeenschapsvergadering, die de uitoefening van directe en participatieve democratie vertegenwoordigt en een vorm van zelfbestuur die in de Mexicaanse grondwet is vastgelegd. In deze regio leven zestien inheemse volkeren naast elkaar en het omvat ook de grootste etnische en linguïstische diversiteit van het land.

Oaxaca is ook de staat met de meeste biodiversiteit. Dit is het gevolg van de geologische complexiteit van de regio, die wordt omgeven door drie lange en hoge bergketens: de westelijk gelegen Sierra Madre, de Sierra Sur en de Sierra Norte, beter bekend als de Sierra Juárez. Vanwege deze geografische omstandigheid zijn de Europese veroveraars uit de 15de eeuw nooit volledig doorgedrongen tot dit gebied en zijn deze volkeren erin geslaagd om hun eigen vormen van zelfbestuur in stand te houden. Ze hebben die in de loop van de tijd geleidelijk aan omgevormd om te voldoen aan de huidige context.

In het midden van de jaren '70 en begin jaren '80 ontstond er een sociale beweging tussen de inheemse bevolking van Oaxaca en het zuidoosten van Mexico. Dit was een reactie op het door de regering gestimuleerde ontwikkelingsbeleid. De inheemse bevolking wou zich verzetten tegen landroof, de verkwisting van natuurlijke hulpbronnen en gedwongen verhuizingen.

Met de beweging ijverde ze voor respect voor hun manier van leven, hun taal en spiritualiteit. Zo verdedigden en bouwden verder aan hun autonomie en ontwikkelde het begrip "communaliteit" als de manier om hun manier van leven in deze gebieden betekenis te geven.

In die jaren bouwden ze ook voort aan collectieve ondernemingen voor bosbouw, projecten voor het bottelen van bronwater, ecotoerisme en de commercialisering en export van consumptiegoederen, evenals een netwerk van gemeenschapsradio's. Vandaag de dag strijdt deze sociale beweging voor het vrijwaren van haar grondgebied van mijnbouwbedrijven en andere ondernemingen die op zoek zijn naar grondstoffen.

Deze strijd blijft levendig door wat antropologe Elena Nava al eerder aanhaalde als "inheemse analysetheorieën", waar inheemse denkers zoals Jaime Martinez Luna (Zapoteco) en Floriberto Díaz Gómez (Mixe) het leven in een gemeenschap proberen te begrijpen buiten de westerse academische definities om.

Deze denkers vroegen zich af: "Wat betekent het idee van gemeenschap voor ons, als inheemse volkeren?" Het resultaat was dat het werd gedefinieerd als een ruimte van gemeenschappelijk eigendom, gemeenschappelijke orale geschiedenis, gemeenschappelijke taal, zelfbeschikking als organisatievorm en een eigen gemeenschappelijk systeem voor rechtspraak.

Zij zagen deze "Communaliteit" als direct gevolg van hun manier van zijn, leven en spiritualiteit, waar rekening wordt gehouden met moeder aarde. Het toepassen van de consensus tijdens vergaderingen wordt beschouwd als het hoogste besluitvormingsorgaan. Het creëren van een systeem van standpunten en verantwoordelijkheden op basis van gratis diensten, het ontwikkelen van collectief werk als daad van solidariteit en wederkerigheid maar ook feestdagen, de riten en de ceremonies als uitdrukking van de commons.

Een gemeenschappelijk beheerde radio-infrastructuur als communicatiebedrijf

In 2006 ontstond in Oaxaca een opstand als gevolg van de door de overheid repressieve reactie op de onderwijsprotesten. Deze beweging leidde er toe dat er een grote volksvergadering van Oaxaca ontstond ⁴ en een van haar belangrijkste resultaten was de oprichting van verschillende gemeenschapsradiostations om de staatscommunicatie te counteren ⁵.

Enkelen onder hen vormden zich later om tot de Communale Communicatie Bedrijven ⁶ met als doel de autonomie versterken op lokaal niveau en verder bijdragen aan de doelstellingen en levensvisie van de inheemse bevolking, namelijk meer zelfbeschikking.

In 2012 hadden al meer dan 30 gemeentelijke overheden en inheemse gemeenschappen een formeel verzoekschrift ingediend aan de secretaris voor Communicatie en Vervoer (SCT) om toegang tot de GSM-bandfrequentie te eisen ³.

Dit verzoek werd echter afgewezen. Het huidige rechtskader voorziet niet dat grote telecommunicatiebedrijven kunnen worden verplicht om hun communicatiediensten aan te bieden in landelijke gebieden met een bevolking van minder dan 5.000 mensen. Maar de staat als regelgevende instantie is echter wel verplicht om deze universele dienst ook op het plattelandsgebieden te garanderen.

Het zaaien van een technologisch zaadje

De oprichting van een autonoom GSM-netwerk is een idee dat een aantal jaren eerder ook al bestond binnen de hackersgemeenschap en bij mensen betrokken bij de vrije software-beweging. In 2008 ontstond al het idee om GSMs te gebruiken om de mensen- en milieurechten te helpen verdedigen door de misbruiken te documenteren waarmee inheemse bevolkingsgroepen in het zuiden van Nigeria werden geconfronteerd.

Maar daarna zat men met een grote uitdaging. Wat te doen met de documentatie van de al deze misbruiken die opgenomen zijn met de GSMs als ze het netwerk niet kunnen gebruiken om deze door te sturen. Dit leidde tot experimenten met Serval Mesh, een software die communicatie tussen mobiele telefoons mogelijk maakte zonder via een netwerk van een bedrijf te passeren. De beschikbare technologie was helaas ongeschikt in deze context. Toch bleef de visie plakken bij Peter Bloom, oprichter van de organisatie Rhizomatica, om alsnog te proberen een mobiel telefoniesysteem op te bouwen in samenwerking met de Palabra Radio-organisatie in Oaxaca ⁷.

Begin 2011 initieert Kino, een hacker met ervaring in technologieën voor inheemse gemeenschappen in verzet, een onderzoek naar de technologische behoeften om deze netwerken te creëren. Op hetzelfde moment had de Mexicaanse kunstenaar Minerva Cuevas ⁸ met de hulp van Kino, voor $3.000 een klein systeem aangeschaft dat diende voor de bouw van een politiek-conceptuele installatie in Finland. Even later werd deze apparatuur gedoneerd om de eerste tests mogelijk te maken.

Nog wat later, ontmoette de advocaat Erick Huerta, specialist op het gebied van telecommunicatie en inheemse volkeren, Rhizomatica op een bijeenkomst van inheemse vertegenwoordigers. Hij wilde de juridische implicaties onderzoeken. Op dat moment verleende Palabra Radio technische ondersteuning aan locale gemeenschapsradio's, en zodoende bereikte het idee ook Keyla en Israel van radio Dizha Kieru (Ons Woord), gelegen in het dorp van Talea de Castro, daar waar uiteindelijk in 2013 het eerste collectief beheerd GSM-netwerk ontstond.

Voordat de lancering van het GSM-netwerk een feit was, trad Erick Huerta in dialoog met de regelgevende instanties van de staat om de spectrumtoewijzing te herzien en een reeks GSM-frequentiebanden te bedingen die nog niet in gebruik waren en ook nooit waren aanbesteed of toegewezen aan de grote ondernemingen. Daardoor was het mogelijk een juridisch kader te scheppen waarin de gemeenten hun eigen telecommunicatienetten konden gaan exploiteren.

In 2014, werd er een tweejarige experimentele licentie verleend en in 2016 organiseerden de verschillende gemeenschappen met een mobiel telefoonnetwerk zich in een vereniging met de naam: Telecomunicaciones Indígenas Comunitarias (TIC A.C.), waaraan een sociale concessie van 15 jaar werd toegekend om de telecommunicatie-exploitant te mogen zijn in vijf verschillende staten in Mexico ⁹.

De vereniging TIC-A.C. is opgericht als een collectief van gemeenschappen. Dit creëerde belangrijke precedenten op het nationale en op internationaal vlak wat betreft het tot dan toe dominant, commercieel model voor het aanbieden van telecommunicatie. Burgers worden niet meer louter beschouwd als machteloze consumenten, maar als burgers met grondrechten, waaronder ook het recht op communicatie.

Deze telefoonnetwerken werken op een niet commerciële manier bij het aanbieden van hun diensten. Zij werken met een quotum dat gebaseerd is op het terugverdienen van de gemaakte kosten om het netwerk duurzaam uit te baten. Dit quotum bedraagt momenteel 40 Mexicaanse peso's (ongeveer 2 dollars) om onbeperkt te bellen en berichten te versturen binnen de eigen gemeenschap of binnen gekoppelde microregio's. Van dit bedrag, blijven $25 pesos over om in de lokale economie de collectieve investeringskosten te dekken en om de Internet Service Provider te betalen. De overige $15 pesos gaan naar TIC A.C. om de kosten voor het onderhoud van de netwerken en juridische kosten te dekken.

Hoe functioneert een collectief beheerd mobiele telefoonnetwerk?

Een collectief beheerd GSM-netwerk is een hybride netwerk dat bestaat uit een infrastructuur (software en hardware) en een dienst die via internet, de gemeenschap in staat stelt om telecommunicatie-operator te spelen. De hardware bestaat uit een GSM-transceiver (ontvanger en zender tegelijk) en een controller of computer die draait op vrije software die op haar beurt weer is verbonden met een lokale Internet Service Provider die tegen betaling een Voice over IP (VOIP) ter beschikking stelt. Dankzij het werk van de vrije software- en de hackersgemeenschappen hebben twee Italiaanse hackers, Ciaby en Tele, de software gemaakt (RCCN + RAI) waarmee dit netwerk wordt beheerd met een eenvoudige administrative interface.

Een gemeenschap die haar eigen GSM-netwerk wenst uit te bouwen moet eerst een proces hebben doorlopen dat via collectieve besluitvorming binnen een volksvergaderingen in gang wordt gezet. De beslissingen over het project worden via notulen vastgelegd en er wordt een comité benoemd dat instaat voor de exploitatie en het beheer van het netwerk. TIC A.C. zorgt voor de opleiding en ondersteuning bij het importeren, installeren, exploiteren en beheren van hun netwerken en ook voor de begeleiding bij juridische aangelegenheden.

De gemeenschap zelf staat in voor het vinden van een geschikte locatie, voor de installatie en dient ook te investeren in apparatuur en opleiding voor een bedrag van $7.500. Sommige gemeenschappen konden beschikken over gemeentelijke fondsen, andere fondsen werden verzameld bij mensen in de dorpen of via leningen.

Voordelen en uitdagingen

Er zijn momenteel 15 netwerken actief ¹⁰, die ongeveer 50 dorpen bereiken, met tussen de 2.500 en 3.000 gebruikers. Er vinden gemiddeld zo'n 1.300 gesprekken per dag plaats, waarvan 60% binnen dorpen die in de Sierra Juárez regio liggen. Het grootste voordeel van deze netwerken is dat ze het het contact tussen mensen op lokaal niveau vereenvoudigen.

Deze opzet zorgt ook voor een significante verlaging van de gesprekskosten bij eventuele nationale en internationale gesprekken, dankzij het contract met de Voice over IP-serviceprovider. Het komt neer op zo'n 60% minder kosten ten opzichte van wat een reguliere telecomoperator in rekening zou brengen. Volgens de wetgeving is het niet mogelijk om een openbaar telefoonnummer toe te wijzen aan ieder toestel. In plaats daarvan worden alle externe oproepen door 1 telefoonnummer opgevangen. Daarna moet er via een spraakmenu een vervolgnummer worden gekozen om de eindgebruiker te bereiken. In sommige gevallen is de lokale taal in het spraakmenu beschikbaar.

Bekeken vanuit het perspectief van de individuen en gezinnen is er meer ruimte voor interpersoonlijke communicatie. Het gemeenschapsleven en samenwerkingen worden daardoor verder versterkt. Daarnaast wordt het bijeenroepen van vergaderingen vergemakkelijkt die ervoor moeten zorgen dat het systeem van onkosten en verantwoordelijkheden blijft draaien.

Het vereenvoudigt ook kwesties rond veiligheid en toezicht op het grondgebied. Het is ook een nuttige extra in medische noodsituaties of om te reageren tijdens noodsituaties bij natuurrampen zoals plagen en stormen. Ten slotte vergemakkelijkt het ook de commerciële relaties en speelt het een rol bij de productieprocessen, evenals bij de toegang tot informatie en de communicatie met anderen.

Als we de uitdagingen even op een rijtje zetten vinden we onder andere dat nieuwe en bestaande vormen van gender-gerelateerd geweld met behulp van deze technologieën wordt gereproduceerd en dat heeft geleid tot het ontwikkelen van een nieuwe manier om daarmee om te gaan.

Het is ook waar dat er zich ethisch-technische problemen voordoen, zoals bij de opslag en overdracht van informatie. Besluitvorming omtrent deze problemen zou moeten worden besproken in de gemeenschappelijke vergadering. Ze moeten zorgen voor een participatief denkproces, waarbij rekening wordt gehouden met technische, politieke en ethische aspecten, zodat deze nieuwe communicatiemiddelen kunnen blijven bestaan zonder de gemeenschappen te benadelen.

Deze bezorgdheden hebben al geleid tot de oprichting van het "communautair diploma voor personen die de radio- en telecommunicatiesector bevorderen" en het maken van een handleiding ¹¹ en een wiki ¹² om de opgedane ervaringen en kennis te documenteren.

Technologische Soevereiniteit en Autonomie

Nu we het autonome en gemeenschappelijk gerunde GSM-netwerk project de revue hebben laten passeren, wil ik graag dieper ingaan op de ethische en politieke aspecten en meer de nadruk leggen op de dialoog tussen de vrije software hackersgemeenschap en de inheemse bevolking van Oaxaca.

Ik zou graag willen stilstaan bij de betekenis van het begrip Technologische Soevereiniteit vanuit een politieke invalshoek om dit soort initiatieven verder te analyseren. Het leidt geen twijfel dat het gerealiseerde gemeenschappelijke GSM-netwerk het resultaat is van een relatie die is opgebouwd tussen de twee gemeenschappen en die gebaseerd is op gedeelde fundamenten: de commons en dekolonisatie. Niettemin is de ontmoeting en de dialoog tussen de twee kampen niet gemakkelijk. Voor de hackersgemeenschap, is het uitgangspunt de verdediging en dekolonisatie van kennis als een gemeengoed, terwijl het voor de inheemse gemeenschappen in Oaxaca, de gemeenschapsgronden zijn die ze wil dekoloniseren.

Het dekoloniseren van de gemeenschapsgronden impliceert dat ze als ondeelbaar wordt gezien en dat het ook het elektromagnetisch spectrum omvat, een gemeenschappelijk goed in het publiek domein, dat sociaal moet worden aangewend om de gemeenschappen in staat te stellen zich te versterken in hun autonomie. Om het elektromagnetisch spectrum te dekoloniseren heb je technologieën en kennis nodig. Net hier wordt de brug gebouwd tussen de twee gemeenschappen. Toen die dialoog begon, realiseerden we ons dat we ook de taal moesten dekoloniseren.

Bij het opbouwen van deze dialoog hebben we geconstateerd dat de hacker streeft naar gemeenschappelijke goederen vanuit het oogpunt van het individu, terwijl de visie van de gemeenschappen start vanuit het gemeenschappelijke. Dit was het breekpunt, het maakt het lastig voor sommige hackers die net zijn aangekomen in de gebieden van Oaxcan om het gebrek aan individuele vrijheden in het gemeenschapsleven te doorgronden. Het individu treedt op als onderdeel van een gemeenschap. We hebben ook geleerd dat dezelfde woorden verschillende betekenissen kunnen hebben. Het is in die zin dat ik wil uitleggen wat dat met het concept technologische soevereiniteit doet. Dit is ook de reden die ons ertoe heeft aangezet om deel te nemen aan dit boek.

Om dit technologisch zaadje te laten ontkiemen moest het op vruchtbare bodem vallen, met de geschiedenis, het collectief geheugen en een gemeenschappelijk ecosysteem zoals dat bestaat in Zuidoost-Mexico, een gebied dat eeuwenlang heeft gestreden voor autonomie en zelfbeschikking.

Voor de inheemse volkeren van Oaxaca, houdt het begrip soevereiniteit direct verband met de constructie van de natiestaat via de politieke grondwet (1917), waarin werd gepoogd het gezag van de inheemse bevolking te laten opgaan in de voorgestelde staatsstructuur, en op die manier aanvoelde als een herhaling van de eerdere pogingen tot kolonisatie.

Tot voor 1992 werd het recht van de inheemse bevolking om zich te organiseren volgens hun eigen "gebruiken en gewoonten" door de Mexicaanse staat niet erkend. In 1994 werd de neozapatista-beweging gelanceerd als politieke beweging, en daarmee werd het marxistische idee van de nationale revolutie ondergraven. Maar gingen ze voor een revolutie voor autonomie waar de eisen voor zelfbestuur door de inheemse bevolking van Zuidoost-Mexico werden erkend. Het creatieve gebruik van communicatietechnologieën speelde een belangrijke rol in dat proces. Om het idee van autonomie beter te begrijpen, keren we nog even terug naar het begin van dit verhaal, naar ons welkomstbordje:

• In deze gemeenschap bestaat geen privé-eigendom.
• De aan- en verkoop van gemeenschapsgronden is VERBODEN.
• Ondertekend door het Commissariaat van Gemeenschappelijke Goederen van Ixtlan de Juárez.

Dit is geen verklaring van soevereiniteit, maar van autonomie. Hier is de macht niet gebaseerd op de soevereiniteit van het volk. Macht vindt hier zijn oorsprong vanuit het grondgebied waartoe men behoord, het collectieve, waar geen plaats is voor particulier eigendom en waar technologieën een rol spelen in de versterking van die autonomie. Dat is het enige mandaat dat de gemeenschapsvergadering moet respecteren en verdedigen.

Tot dusver is het duidelijk dat we het hebben gehad over het klassieke idee van soevereiniteit en de betekenis daarvan in een specifiek deel van de wereld. We zijn evenwel nog ver verwijderd van technologische soevereiniteit dat de ontwikkeling vooronderstelt van initiatieven rond zelfbeschikking, gedefinieerd door het gemeenschapsleven. Deze vormen een proces van emancipatie voor sociale verandering.

Deze afstand wordt grotendeels gevoed door de verkeerde insteek om de gemeenschappen te willen versterken met de huidige commerciële technologieën en zodoende sociale veranderingen teweeg te brengen. We moeten de kennis van hackers en volkeren blijven combineren om het concept van technologische soevereiniteit te dekoloniseren en deze uit te oefenen vanuit autonomie.

Net om die redenen komen de initiatieven van de vrije software hackersgemeenschap die vanuit hun perspectief van technologische soevereiniteit vertrekken anders binnen bij ons omdat de betekenis anders is. Het lijkt op een conflict maar in werkelijkheid is het een gedeelde basis: we moeten de taal dekoloniseren en zoals Alex Haché zegt: "Als je een idee kan vertellen, kan het ook doordringen in de collectieve verbeelding, met een radicaal en transformerend effect tot gevolg". ¹³

We zijn op een goed moment aanbeland om een dialoog aan te gaan tussen technologische soevereiniteit en autonomie zoals het wordt beleeft in dit stuk van de wereld, tussen de inheemse volkeren van Zuidoost-Mexico.

¹. https://en.wikipedia.org/wiki/Oaxaca ↩

². https://es.wikipedia.org/wiki/Sistema_de_usos_y_costumbres ↩

³. https://nl.wikipedia.org/wiki/Gsm_(communicatie) ↩

⁴. https://nl.wikipedia.org/wiki/Volksassemblee_van_de_Volkeren_van_Oaxaca ↩

⁵. Un poquito de tanta verdad: http://www.corrugate.org/un-poquito-de-tanta-verdad.html ↩

⁶. Loreto Bravo. “Empresas Comunales de Comunicación: Un camino hacia la sostenibilidad”. Media Development: 4/2015 WACC. ↩

http://www.waccglobal.org/articles/empresas-comunales-de-comunicacion-un-camino-hacia-la-sostenibilidad

⁷. https://palabraradio.org/nosotras ↩

⁸. http://contemporaryartarchipelago.fi/exhibition/artwork/15 ↩

⁹. Puebla, Guerrero, Tlaxcala, Veracruz and Oaxaca. ↩

¹⁰. List of villages that have telephone networks: ↩

• Villa Talea de Castro (Sierra Juárez)
• Santa María Yaviche (Sierra Juárez)s
• San Juan Yaee (Sierra Juárez)
• San Idelfonso Villa Alta (Sierra Juárez)
• San Juan Tabaa (Sierra Juárez)
• Secteur Cajonos:

    - Santo Domingo Xagacia
    - San Pablo Yaganiza
    - San Pedro Cajonos
    - San Francisco Cajonos
    - San Miguel Cajonos
    - San Mateo Cajonos (Sierra Juárez)
  

• San Bernardo Mixtepec (Valles Centrales)
• Santa María Tlahuitoltepec (Mixe-Alto)
• Santa María Alotepec (Mixe-Alto)
• San Jerónimo Progreso (Mixteca)
• Santiago Ayuquililla (Mixteca)
• San Miguel Huautla (Mixteca)
• Santa Inés de Zaragosa (Mixteca)
• Santos Reyes Tepejillo (Mixteca).

¹¹. https://media.wix.com/ugd/68af39_c12ad319bb404b63bd9ab471824231b8.pdf ↩

¹². http://wiki.rhizomatica.org/ ↩

¹³. https://es.wikipedia.org/wiki/Soberan%C3%ADa_Tecnol%C3%B3gica ↩