COATI: Simultane vertaling via radiofrequenties

Colectivo para la Autogestión de las Tecnologías de la Interpretación

"Internationale solidariteit en wereldwijd protest is niets nieuws. Van de Europese revoluties van 1848, via de omwentelingen van 1917-18 na de Russische Revolutie tot de opstoten van verzet bijna overal in 1968. De strijd is altijd in staat geweest om te communiceren en elkaar wereldwijd te inspireren. Maar wat misschien uniek is voor onze tijd is de snelheid en het gemak waarmee we kunnen communiceren tussen de strijd door en het feit dat de globalisering ertoe heeft geleid dat veel mensen die in zeer uiteenlopende culturen leven over de hele wereld nu een gemeenschappelijke vijand delen" – Do or Die, Issue 8, 1999

"Ons verzet is net zo transnationaal als het kapitaal" – Slogan van de wereldwijde actiedag tegen het kapitalisme, 18 juni 1999

Naarmate de economie steeds globaler wordt, wordt ook het verzet tegen de verwoestende sociale en ecologische gevolgen ervan globaler. Internationaal verzet betekent het samenkomen van verschillende strijdbewegingen en culturen om elkaar te ontmoeten, ideeën en ervaringen te delen en acties te coördineren. Grenzen en culturen overschrijden betekent op deze manier ook het communiceren over taalbarrières heen. En taal gaat over macht.

Veel internationale bijeenkomsten worden in verschillende 'internationale' talen gehouden zoals Engels, Spaans, Russisch of Frans. Veel mensen spreken deze talen omdat ze een lange geschiedenis van imperialisme hebben meegemaakt. Deze talen werden onder dwang en in veel gevallen op brute wijze opgelegd aan mensen uit verschillende culturen. Ze slorpten de lokale talen op en roeiden de culturele diversiteit uit. Ze kunnen ons helpen te communiceren, maar zijn vaak niet de moedertaal van mensen. Mensen die in een vreemde taal deelnemen kunnen onzeker zijn of ze alles goed begrepen hebben. Of ze missen het vertrouwen om zich zich goed uit te uitdrukken. De moedertaalsprekers van imperialistische talen (voornamelijk Engels) hebben altijd gedomineerd en blijven onze bijeenkomsten domineren.

Als we streven naar diversiteit, basisparticipatie of consensus bij besluitvorming moeten we het bewustzijn vergroten van deze machtsdynamiek en de bijhorende processen van inclusie en uitsluiting. Voor meer gelijkheid zorgen in onze communicatie en het scheppen van ruimte voor sprekers van andere talen is een belangrijke politiek strijd. Eén waardevol instrument om dit aan te pakken is het aanbieden van tolken zodat iedereen kan communiceren in een taal waar men zich prettig bij voelt.

Het vertalen tussen twee talen is een kunst die zo oud is als talen zelf en vereist geen technologie. Maar, om praktisch te zijn bij grotere meetings met meerdere talen, moet het simultaan zijn. Meerdere talen simultaan vertalen kan niet zonder technologie.

Een geschiedenis van alternatieve vertaaltechnologieën

De eerste poging om technologie te gebruiken om dit soort vertaling mogelijk te maken was bij de Neurenbergprocessen na de Tweede Wereldoorlog, met behulp van een telefoonsysteem ¹. Sindsdien is de technologie, meestal gebaseerd op infraroodtransmissie, verder ontwikkeld bij internationale organisaties zoals de VN en de EU. Ondertussen is het zeer geavanceerde technologie, maar extreem duur en buiten bereik voor de meeste activistische vrijplaatsen en sociale bewegingen. Zelfs als een event het zich kan veroorloven om apparatuur te huren, lopen de kosten al snel hoog op. Ook al is het kleinschalig.

De Europese en mondiale sociale fora (ESF en WSF) die plaatsvonden tussen 2001 en 2010 waren internationale evenementen op grote schaal, met tot 100.000 deelnemers en honderden parallelle vergaderingen per dag. Aanvankelijk was vertaling zeer beperkt, vanwege de kosten, maar sommige mensen waren zich al snel bewust van het belang van taal in het politieke proces. Babels, een netwerk van vrijwillige tolken, was geboren.

Tolken en vertaaltechnologie werden een onderdeel van het politieke proces. Vertalen is het gemakkelijkst in grote plenaire vergaderingen, waar enkele mensen spreken en de meesten vooral luisteren. Bij participatieve evenementen moet er in kleine groepen gewerkt worden, zodat meer mensen de kans hebben om input te leveren, maar dit verveelvoudigt het aantal vereiste tolken. Daarom heeft de beslissingen over het in te zetten aantal tolken een directe impact op de dynamiek van een evenement.

De buitensporige kosten van commerciële technologie en tolken beperken de beschikbare hulpmiddelen en er is niet zoiets als een zuiver technische keuze. Zelfs als er budget voor zulke diensten is, is het eenmalig: je geeft het aan een commercieel bedrijf en het is weg. Het alternatief is "doe-het-zelf". Zelf investeren in mensen en materieel en op die manier de mogelijkheden en de autonomie van de sociale bewegingen vergroten.

In het kader van het ESF 2003 (Europees Sociaal Forum) in Parijs hebben meer dan 1000 vrijwilligers meegeholpen bij het vertalen. Elke plenaire vergadering en workshop vond plaats in verschillende talen. De gebruikte technologie was echter commercieel en de kosten waren astronomisch. Dergelijke commerciële vertaaltechnologie is nooit opnieuw gebruikt geweest voor gelijkaardige grote events. Dit inspireerde de eerste experimenten in alternatieve vertaaltechnologie. Aanvankelijk waren deze gebaseerd op computers, maar de digitalisering van de vertalingen zorgde voor grote vertragingen die zowel de tolken als het publiek in de war brachten

Tijdens het WSF 2004 (Wereld Sociaal Forum) in Mumbai, India, werden de computers verlaten voor meer low-tech, analoge oplossingen. Vertalingen werden via kabels en FM-radio's verzonden. In Griekenland werd een collectief dat bekend staat als ALIS (Alternational Interpreting Systems) opgericht om vertalingen aan te bieden voor het ESF in 2006 in Athene. Voortbouwend op de ervaringen van eerdere groepen met behulp van analoge vertaalconsoles en FM-radiotransmissie, bouwden ze maandenlang voldoende apparatuur om het volledige evenement te kunnen coveren.

Athene was de eerste (en voor Sociale Fora helaas de enige) keer dat een grote politieke gebeurtenis, de alternatieve vertaaltechnologie volledig erkende als een politieke kwestie op zich. Ze kregen de ruimte en middelen die nodig waren om hun missie uit te voeren. Het resultaat was een ongekend succes. Zo zijn infraroodontvangers extreem dure apparaten die angstvallig bewaakt worden door hun commerciële eigenaren. Bij dat soort systemen moeten de deelnemers meestal hun paspoort of creditcard afgeven in ruil voor het gebruik ervan. Maar in Athene was vertaling toegankelijk voor iedereen met een FM-ontvanger. Versies van dat systeem worden nog steeds gebruikt door sociale bewegingen van vandaag. Met dit systeem kunnen vertaling gebeuren via elke huishoudelijke radio of smartphone.

Maar ondanks het succes van Athene, was de ervaring met de Sociale Fora over het algemeen dat de grote inspanningen van de vertalers en technici volledig ineffectief werden door de ontoereikende politieke en technische ondersteuning tijdens de evenementen. Bovendien was er los van de evenementen helemaal geen ondersteuning wanneer apparatuur moest worden gekocht of gebouwd, opgeslagen, vervoerd, getest en gerepareerd worden.

In tegenstelling tot commerciële apparatuur die je voor de duur van een evenement huurt, blijft de door jouw beheerde apparatuur bij jou tussen de vergaderingen en in grotere hoeveelheden dan een specifieke event nodig heeft. Mensen moeten worden getraind in hoe het werkt, logistieke problemen moeten worden opgelost en er zijn administratieve lasten die allemaal middelen en toewijding vereisen. Het proces van het Sociale Forum weigerde die les te leren, maar andere bewegingen hebben er wel rekening mee gehouden.

COATI: Het collectief voor autonomie in vertaaltechnologie

COATI werd in 2009 in Barcelona opgericht en bracht mensen bij elkaar die hadden deelgenomen aan anti-kapitalistische en andersglobaliseringsbewegingen. We hadden de boeren van Via Campesina ondersteund bij het creëren van de beweging voor voedselsoevereiniteit. We hadden ons als tolken aangemeld - soms in zeer precaire omstandigheden - en zagen de waarde van een goede alternatieve technologie.

We hadden geleerd om ons horizontaal en bij consensus te organiseren in de doe-het-zelf-cultuur van anarchistische en antikapitalistische sociale centra in heel Europa. We hadden een goed begrip van technologie opgebouwd in de gekraakte hacklabs en de vrije softwaregemeenschappen. We leerden over geluidssystemen bij het organiseren van hardcore punkfestivals, straatfeesten en onafhankelijke, community-gebaseerde radiostations. Het waren die ervaringen - en de waarden van die gemeenschappen - die het project hebben geïnspireerd.

We nodigden iemand uit het oorspronkelijke ALIS-collectief uit om naar Barcelona te komen om ons op te leiden in hoe hun apparatuur werkte, en we zochten naar zoveel mogelijk oude alternatieve technologie (het meeste was opgestapeld in magazijnen of lag in vergeten kasten in kantoren stof te verzamelen). Ons engagement was om de taaldiversiteit te vergroten en ons plan was om de nodige apparatuur te verwerven en te beheren. Zo moet niet elk evenement zijn technische problemen vanaf nul oplossen. We leerden algauw dat een grotere toegang tot vertaaltechnologie meer vereist dan alleen het beheer van de apparatuur en het verlagen van de kosten.

Alternatieve technologie laten werken voor mensen

De eerste uitdaging was het overwinnen van de weerstand tegen het gebruik van alternatief technologieën. De oorzaak ligt vaak bij de slechte ervaringen die mensen met dergelijk apparatuur hadden meegemaakt in het verleden. Omdat het systeem ontworpen is binnen de sociale bewegingen, kwam de kwaliteit niet overeen met die van de commerciële apparatuur. Het is gecreëerd met als doel de kosten te verlagen op basis van goedkoop materiaal dat niet specifiek ontworpen is voor audio. Zowel de tolken als het publiek zouden last kunnen ondervinden van een elektronische zoemgeluid dat na een bepaalde tijd vermoeiend werd om naar te luisteren.

Een belangrijk onderdeel van de oplossing was simpelweg de technologie behandelen als een belangrijk probleem. We hebben onszelf getraind. Waar onze apparatuur ook ging, er was altijd een toegewijde persoon die verantwoordelijk was voor de bediening ervan. Veel problemen uit het verleden werden veroorzaakt doordat alternatieve technologie als een bijzaak werd beschouwd. Niemand nam toen echt de tijd om te zorgen dat het goed werkte. Maar we leerden al doende. We besteedden veel tijd aan het identificeren van de oorzaken van problemen en het aanpassen van de apparatuur, het toevoegen van kleine circuits om signalen te filteren en te versterken en het verbeteren van de geluidskwaliteit.

Het door het Griekse collectief ontworpen systeem kwamen zonder schema. Dat maakte de bediening aanzienlijk moeilijker. Urenlange reverse engineering was nodig om aanpassingen te kunnen aanbrengen. Nu is de apparatuur bijna 10 jaar oud en we beginnen de uitdaging aan te gaan om nieuwe, open-source instrumenten vanaf nul te ontwerpen en te bouwen. We zijn ons zeer bewust van de waarde van open-source design en al het elektronische werk dat we hebben gedaan is volledig gedocumenteerd en staat online ².

Mensen laten werken met alternatieve technologie

Het overwinnen van technologische problemen was niet de enige uitdaging waarmee we werden geconfronteerd. Enkele van de moeilijkste problemen vloeiden voort uit de politieke- en organisatiecultuur van de bewegingen zelf. Veel groepen zijn gebaseerd op relatief informeel organisatievormen en mensen kunnen een weerstand ondervinden tegen de discipline die simultaanvertaling vereist. Mensen moeten langzaam en duidelijk spreken; microfoons gebruiken zodat het signaal de tolken bereikt en ze mogen elkaar niet onderbreken.

Grotere netwerken en NGO's hebben wellicht meer ervaring met vertalen, maar zij beschouwen dit als een technische dienst die onzichtbaar moet zijn en als een niet zo belangrijk onderdeel van het politieke proces. Ze raken gefrustreerd door de eisen van de bewegingstolken en alternatieve technologieën om participatie en politieke betrokkenheid mogelijk te maken. Het voorzien van vertalingen zelfs met een soepele technologie, betekent niet noodzakelijk dat je de machtsdynamiek die door taal wordt gecreëerd automatisch wegwerkt. Het moet ieders verantwoordelijkheid zijn om ruimte te creëren voor meer minderheidstalen.

Een ander belangrijk onderdeel van het werk van COATI is daarom geweest om de cultuur van engagement te bevorderen die alternatieve vertaaltechnologie nodig heeft om goed te werken.

Vrijwillige tolken

Alternatieve technologie kan worden gebruikt door commerciële tolken en vrijwillige tolken kunnen ook commercieel werk verrichten. In de praktijk hebben de twee processen zich echter naast elkaar ontwikkeld. Een sleutelelement bij het organiseren van een evenement is het vinden van vrijwilligers met de nodige vaardigheden om aan de taalbehoeften te voldoen. Je kan ermee omgaan door professionele tolken te vinden die bereid zijn om gratis te werken, hetzij uit solidariteit, of gewoon omdat ze werkervaring nodig hebben, of vanwege het vergoeden van de reis naar exotische oorden en de uitgaven ter plaatse. Zo dreigt het echter een relatie te worden van goedkope dienstverlening in plaats van echt engagement waarbij de vrijwilligers weinig interesse hebben voor de politieke kwesties die worden besproken. En zelfs als het werk gratis wordt uitgevoerd, kunnen de uitgaven nog hoog oplopen.

Een groot deel van ons werk is daarom het helpen van bewegingen om binnen de eigen netwerken, hun capaciteit voor het simultaan vertalen te ontwikkelen. Hoe groter een evenement is, hoe complexer dit proces wordt en het hele artikel kan worden geschreven over de politieke en technische vragen die daarbij spelen. Het volstaat om te zeggen dat het een zeer belangrijke kwestie is. We hebben een tweedaagse opleiding ontwikkeld voor activisten met taalvaardigheden. We proberen ook altijd de vaardigheden te delen in de vertaalteams die we coördineren, door ervaren tolken samen te zetten met nieuwe activisten tijdens de vertaalsessies.

Spreekvaardigheid voor tolken

Een ander belangrijk onderdeel van de veranderende politieke cultuur was het zichtbaar maken van de taaldiversiteit onder deelnemers aan internationale evenementen. Waar we ook toekomen, we proberen overal een politieke en praktische inleiding op de apparatuur te geven en handleidingen voor het spreken in meertalige vergaderingen ³. We moedigen mensen aan om actief na te denken over de taal die ze gebruiken. We vragen de deelnemers bijvoorbeeld om niet in de meerderheidstaal te spreken, zelfs al zijn ze dat machtig. Omdat het diegenen die op de vertaling moeten vertrouwen marginaliseert, waardoor ze zich beschaamd en laaggeschoold voelen en bijgevolg minder geneigd zijn om actief deel te nemen aan de vergaderingen. We hebben geëxperimenteerd met het omgooien van het onzichtbare vertaalsysteem door de vertaalcabines centraal te plaatsen en de sprekers naar het midden te roepen. Zo werd iedereen bewust gemaakt van de vertaalprocessen.

Ontwerpen van flexibele oplossingen voor politieke behoeften

Vertalen legt onvermijdelijk beperkingen op aan wat een vergadering of bijeenkomst kan doen. En simultaanvertaling is het meest geschikt voor hiërarchische organisatievormen zoals het traditionele conferentiemodel. Maar wij zijn voor een niet-hiërarchisch organisatievorm. We maken er een prioriteit van om de methodologieën, behoeften en middelen van een groep te begrijpen en vervolgens aan te passen aan de technologische mogelijkheden.

Er zijn twee hoofdonderdelen van dit proces. Eén is om nauw samen te werken met organisatoren van evenementen om hun politieke doelen te begrijpen. Zo kunnen we hen helpen om het simultaan vertalen en de vertaaltechnologie te begrijpen. En ook om te leren omgaan met verschillende soorten faciliteringstechnieken en ontmoetingsdynamieken. De andere hoofddoel is het creatief gebruiken van apparatuur. Dit gebeurd door kleine hacks in te bouwen met behulp van mixers en splitters, en bedrading (of soms met plakband) om apparaten op een onconventionele manieren aan elkaar te linken zodat we ze optimaal kunnen inzetten.

We hebben een schat aan ervaring opgebouwd in het verleggen van onze grenzen om de typische vergadervorm te doorbreken, zelfs in vrij extreme omstandigheden. In 2016 tijdens de tweede Nyeleni Europe-bijeenkomst in Cluj-Napoca Roemenië, organiseerden we 400 deelnemers in meer dan negen talen. We gebruikten experimentele participatieve methodologieën en apparatuur. We werken nu aan een technische en politieke gids om te faciliteren in meerdere talen.

De grootste uitdaging: Decentralisatie

In de afgelopen zeven jaar hebben we met veel groepen en bewegingen gewerkt om de taalvereisten van hun internationale evenementen op te lossen. Heel vaak betekent dit dat we de nodige technologie en technici moesten leveren, en de vrijwillige tolken voor het evenement moesten coördineren. We werken echter ook mee aan gemengde oplossingen en helpen organisaties bij het ontwikkelen of verwerven van eigen apparatuur en het opbouwen van capaciteit om aan de eigen vertalingsnoden te voldoen. Wij geloven dat echte technologische soevereiniteit betekent dat groepen niet hoeven te vertrouwen op 'deskundigen'. Maar in staat moeten zijn om aan hun eigen technologische behoeften te voldoen. Eén van onze grootste projecten was dan ook de ontwikkeling van eenvoudige, gebruiksvriendelijke open-source hardware.

De "Spider": Een open-source hardwareproject

De eenvoudigste vorm van vertaaltechnologie is waarschijnlijk de "Spider": een kleine doos waar je een microfoon insteekt met een ingang voor een hoofdtelefoon. Het publiek kan naar de vertaling luisteren via kabels. Het geheel ziet eruit als een grote, slungelige spin!

Vergeleken met FM-radio of andere draadloze uitzendingen, zijn "Spiders" goedkoop en zeer eenvoudig te bedienen. De "Spider" is wel een kleinschalig apparaat die vooral geschikt is voor kleinere vergaderingen. Maar we hebben ze ook in extreme situaties gebruikt op evenementen met honderden deelnemers! De echte schaalbaarheid van het project ligt in het feit dat elke organisatie enkele "Spiders" kan hebben, waardoor ze volledig autonoom aan hun vertaalnoden kunnen voldoen.

Er is jarenlange ervaring gekropen in het ontwikkelen en produceren van onze eigen open source versie van de Spider, met vele verbeteringen, zoals modulaire uitbreidingen die je in staat stellen om luisteraars in groepen van maximaal twaalf toe te voegen.

We bouwen onze Spiders met de hand, voor eigen gebruik en voor verkoop. We verkopen ook doe-het-zelf kits aan productieprijs. Alle schema's, onderdelenverwijzingen en complete bouwinstructies worden online ² gepubliceerd onder de GNU (General Public License, een publieke licentie).

Opleiden van nieuwe tech collectieven

Sinds het Spider-project online ging, hebben we een aantal elektronicaworkshops georganiseerd en mensen opgeleid om hun eigen Spiders te bouwen. We kennen ook minstens één groep in Oekraïne die Spiders heeft gebouwd zonder contact met ons op te nemen. We nodigen technici van andere groepen uit om met ons mee te doen aan grote evenementen en te zien hoe de technologie echt werkt.

We hebben deelgenomen aan een aantal weekends waar we onze skills deelden om nieuwe groepen te helpen aan de slag te gaan. We werkten mee aan het opzetten van nieuwe collectieven met Spiders en het bedenken van eigen vertaaloplossingen in Roemenië ⁴ en Polen ⁵, evenals een internationaal collectief, Bla ⁶, dat Spiders en kleine radiokits heeft die naar verschillende evenementen in Europa reizen.

Conclusies

Soevereiniteit in vertaaltechnologie is voor ons veel beginnen betekenen. In de eerste instantie wilden we de toegankelijkheid van vertaaltechnologieën voor verzetsbewegingen vergroten. Daarvoor was het noodzakelijk om zowel de kosten te verlagen als om hoogwaardige alternatieve oplossingen te ontwikkelen die duurzaam zijn op lange termijn. Dat was echter niet de enige uitdaging. Er was ook veel politiek werk nodig om de weerstand bij de mensen te overwinnen. Zodat vertaaltechnologie ook ingezet kan worden om de eigen vergaderingen en bijeenkomsten open te stellen, waardoor anderstaligen op gelijke voet kunnen deelnemen. Er is behoefte om vaardigheden en kennis te delen over de technische aspecten van het vertalen en de wisselwerking ervan met verschillende soorten facilitatiedynamieken.

Open-source onderzoek en ontwikkeling dat gericht is op het maximaliseren van technologische soevereiniteit moet gepaard gaan met capaciteitsopbouw en politieke mobilisatie. Zo worden mensen bewust gemaakt over het waarom en hoe ze die vertaaltechnologie moeten gebruiken. Daarnaast moeten mensen ook versterkt worden in hun skills zodat ze hun eigen vertaaloplossingen kunnen creëren en controleren.

Voor meer informatie over COATI en het werk dat we doen, zie: https://coati.pimienta.org

¹. http://www.pri.org/stories/2014-09-29/how-do-all-those-leaders-un-communicate-all-those-languages ↩

². De systemen die we gebruiken kan je hier vinden: https://coati.pimienta.org/electronics ↩

³. Onze uitgeschreven handleiding vind je hier: https://coati.pimienta.org/documents/ ↩

⁴. Grai Collective, Romania: grai@riseup.net ↩

⁵. Klekta Collective, Poland: klekta@riseup.net ↩

⁶. Bla Collective (international): https://bla.potager.org ↩